पहिले Mahila Vidyapeeth Sthapanaa Varsh पहिले महिला विद्यापीठ स्थापना वर्ष

महिलांनी शिकावे, स्वावलंबी व्हावे ही उद्दिष्टे डोळ्यासमोर ठेऊन महर्षी डॉ. धोंडो केशव कर्वे यांनी 1916 साली श्रीमती नाथीबाई दामोदर ठाकरसी महिला विद्यापीठाची स्थापना केली. भारतातीलच नव्हे तर मध्य पूर्व आशियातील केवळ महिलांसाठी असलेले हे पहिले विद्यापीठ आहे. 1921 मध्ये या विद्यापीठातून पाच महिला पदवीपर्यंतचे शिक्षण घेऊन उत्तीर्ण झाल्या. या विद्यापीठाचे मुख्य केंद्र चर्चगेट येथे तर उपकेद्र मुंबईतील जुहू आणि पुण्यातील कर्वे रोड येथे आहे.

उद्दिष्ट

शिक्षणाद्वारे महिलांना स्वतंत्र व स्वावलंबी बनविणे, तसेच सुगृहिणीपदाच्या दृष्टीने त्यांना योग्य ते शिक्षण देणे या हेतूने थोर समाजसुधारक भारतरत्न अण्णासाहेब (धोंडो केशव) कर्वे यांनी या विद्यापीठाची स्थापना केली. मुंबई येथे 1916 मध्ये या विद्यापीठाची स्थापना करण्यात आली. त्यावेळी या विद्यापीठास थोर उद्योगपती सर विठ्ठलदास ठाकरसी यांनी 15 लाख रूपयांची देणगी दिली होती. त्यांच्या मातोश्रींच्या स्मरणार्थ विद्यापीठाचे नामकरण श्रीमती नाथीबाई दामोदर ठाकरसी महिला विद्यापीठ असे करण्यात आले. पुढे मुंबई राज्याच्या 1951 च्या विधानसभा अधिनियमानुसार या विद्यापीठास शासकीय मान्यता मिळाली आणि विद्यापीठाची पुनर्रचना झाली. सर्व घटक महाविद्यालये घटकसंस्था होऊन विद्यापीठाचे स्वरूप संघात्मक (फेडरल) झाले. महाराष्ट्र राज्याचे राज्यपाल विद्यापीठाचे कुलपती असून कुलगुरूंची नियुक्ती त्यांच्यामार्फत होते. विद्यापीठातील अभ्यासक्रम स्त्री जीवनाशी संबंधित, स्त्री वर्गाचा सर्वांगीण विकास साधणारा असावा आणि शिक्षणाचे माध्यम मातृभाषा असावे, या दोन मूलभूत बाबींवर विद्यापीठाने प्रारंभापासून भर दिला आहे. महिलांना उच्च शिक्षणाची संधी देणारी एस. एन. डी. टी. ही आद्याक्षरे हे प्रतिकात्मक बोधचिन्ह बनले आहे.

विद्यापीठाचे स्वरुप

या महिला विद्यापीठाचे स्वरूप अध्यापनात्मक व संलग्नक आहे. विशेष म्हणजे त्याचे क्षेत्र अखिल भारतभर आहे. विद्यापीठाच्या पुणे तसेच मुंबईमधील चर्चगेट व जुहू येथील परिसरात 11 महाविद्यालये व 32 विद्यापीठीय विभाग आहेत. त्याचप्रमाणे महाराष्ट्र व गुजरात राज्यांतील 44 महाविद्यालये विद्यापीठाशी संलग्न आहेत. विद्यार्थिनींची संख्या आताची 44 हजार 625 इतकी आहे. विद्यापीठात मानव्यविद्या, तंत्रविद्या व विज्ञान, ललित कला व सामाजिकशास्त्रे, संगणक विज्ञान, परिचारिका अभ्यासक्रम या विषयांच्या विद्याशाखा असून संशोधनाची सोय आहे. या विद्यापीठात गृहविज्ञान विषयावर अधिक भर दिला जातो. विद्यापीठात सर्व विषयांमधील पदवी, पदव्युत्तर व पीएच.डी. परीक्षांची तसेच पदविका व प्रमाणपत्र परीक्षांचीही सोय आहे. तंत्रविद्या व व्यवस्थापन-अभ्यास या विषयांसाठी स्वतंत्र संस्था विद्यापीठाने 1997 मध्ये सुरू केल्या आहेत. चार मान्यताप्राप्त संशोधन संस्था विद्यापीठाच्या कक्षेत 1998 पासून कार्यरत आहेत. पुणे व मुंबई येथील विद्यापीठाच्या ग्रंथालयात 2 लाख 54 हजार ग्रंथ असून अनेक महत्त्वाची नियतकालिके, संशोधन-पत्रिका, अहवाल इ. उपलब्ध आहेत.